कॅनडा डायरी – मंडई, मॉल्स वरून कळावी शहराची सर्वसमावेशकता !!!

दिनांक – ०७/१०/२०१५ – कॅनडा डायरी – मंडई, मॉल्स वरून कळावी शहराची सर्वसमावेशकता!!!

शुक्रवार ०२ ऑक्टोबरला संध्याकाळी मारखम या टोरांटोच्या उपनगरातल्या (जेथे माझे वास्तव्य आहे) जनरल ग्रॉसरी स्टोर मध्ये गेलो आणि ह्या भेटीने मनात हल्ली फार चर्चेत असलेल्या समावेशक शहराची (inclusive city) ह्या संकल्पनेची एक नवी व्याख्याच सुचली / जाणवली. ज्या प्रमाणे कुठल्याही घराची स्वच्छता ही त्या घरातल्या स्वच्छतागृहाच्या (toilet) स्वच्छतेवरून कळते त्या प्रमाणे कुठलेही शहर हे किती पंचरंगी (कॉस्मोपॉलिटिन) आणि सर्वसमावेशक (inclusive) आहे हे त्या शहरातल्या सर्वसामान्य मंडईत मिळणाऱ्या भाज्या – फळे आणि सामान्य सुपरस्टोर वरून ठरावे. ह्या व्याख्येचे चपखल उदाहरण म्हणजे मारखम आणि त्या प्रकारची टोरोंटोची इतर उपनगरे !!!

मारखम हे टोरांटोचे साडेतीन लाख वस्तीचे उपनगर, मुख्यत्वे वस्ती कॅनेडियन आणि अमेरिकन गोरे, चायनीज, पर्शियन, उक्रेनियन आणि आशियाई म्हणजे भारतीय, पाकिस्तानी आणि श्रीलंकन लोकांची. भारतीय लोकांमध्ये शीख, गुजराती, हिंदी, मराठी आणि दक्षिण भारतीय (तामिळ, तेलगु आणि कन्नड) मुख्यत्वे आहेत. निग्रो वंशीयांची वस्ती फारशी नाही. ज्या प्रकारची वस्ती मारखम मध्ये आहे तशीच इतर उपनगरात आणि टोरांटो मध्ये आहे. अशा या वस्ती साठी ह्या जनरल सुपर स्टोर मध्ये काय काय मिळावे? तर त्यांच्या स्वतःच्या देशात अगदी त्यांच्याच विशिष्ट अशा वस्तू एका ठिकाणी मिळणार नाही इतक्या साऱ्या वस्तू आणि उत्कृष्ट दर्जाच्या, माफक दराच्या ह्या एका सध्या स्टोरमध्ये उपलब्ध होत्या.

गुजराती आणि शीख लोकांच्या पदार्थांचे तर बोलायलाच नको कारण मी जेवढ्या देशांमध्ये फिरलो आहे तिथे त्यांचे पदार्थ मिळालेच; अर्थात काही देशात ते जनरल नाही तर खास अशा दुकानांमध्ये पहायला मिळाले. मराठी पदार्थांचे मात्र तसे नाही जाणवले मी फिरलेल्या इतर देशांमध्ये पण येथे रेडीमेड फूड सेक्शन मध्ये चक्क बटाटे वडा आणि साबुदाणा वडा, पुरणपोळी असे पदार्थ उपलब्ध, आणायचे, गरम करायचे  आणि खायचे. जेवढ्या प्रकारचे भारतीय येथे आहेत तेवढ्या प्रकारचे मसाले, लोणची, पीठे सारे काही उपलब्ध. फणसाचे गरे पण होते फक्त विएतनाम मधून आलेले.

भारतीय स्तरावर विचार केला तर भारतात आढळणाऱ्या सर्व भाज्या उपलब्ध होत्या, फळे उपलब्ध होती त्याच बरोबर भारतात न मिळणाऱ्या पण जगाच्या पाठीवर होणाऱ्या अनेकविध भाज्या – फळे पण उपलब्ध होती. उदाहरण म्हणजे इथे भारतीय मिरची होती पण तिच्या सोबत जगात होणाऱ्या १५ प्रकारच्या मिरच्या उपलब्ध होता. १० प्रकारचे बटाटे, १० प्रकारचे कांदे उपलब्ध होते. असेच फळांचे पण.....भारतात बनणारे पोळीचे (रोटीचे) सर्व प्रकार तयार हजर होते. सोबत फरसाणचे प्रकार – समोसा, इडली, वडा, भारतीय गोड पदार्थ पण होतेच. सोबत फक्त वेगवेगळ्या जातीच्या मिरच्या, हलोविअन भोपळे  आणि बटाटे यांचे फोटो दिले आहेत.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पाहिले तर इटालीयन, फ्रेंच, ब्रिटीश, मेक्सिकन, चायनीज, जापनीज .... साऱ्या - साऱ्यांच्या खाद्य प्रकारांचा आणि संस्कृतींचा मेळावाच भरला होता ह्या सर्वसामान्य सुपरस्टोर मध्ये. काही शे प्रकारचे ब्रेड, धान्ये, पीठे, सॉस, जॅम्स, चीज, खाण्याचे (व्हेज  – नॉनव्हेज) पदार्थ येथे उपलब्ध होते – ग्लोबलायझेशन एट बेस्ट  -

या उलट आपल्या येथे अगदी मोठ्या किराण्याच्या दुकानांमध्ये तर हे शक्य नव्हतेच पण आता सुपरस्टोर उघडली असली तरी त्यात स्थानिक, आंतरराजीय आणि आंतरराष्ट्रीय विविध वस्तू मिळतात असे मुळीच नाही. उदा. बडोद्यातल्या सुपर स्टोर मध्ये बडोद्यात मोठ्या प्रमाणात मराठी वस्ती असूनही किंवा बडोदे कशाला अगदी महाराष्ट्रातील शहरांमधील सुपरस्टोर मध्ये सर्व खास मराठी पदार्थ मिळतात असे नाही. उदाहरण म्हणजे भाजणी, मेतकूट इत्यादी – ते पदार्थ मिळतात पण त्यासाठी खास अशा दुकानात जावे लागते. मराठी पदार्थ बहुसंख्य मराठी असणाऱ्या शहरात मिळू नयेत एकाच ठिकाणी तर मग भारतातील इतर प्रदेशातील लोकांचे पदार्थ मिळण्याची अपेक्षाच नको आणि खरच ते पदार्थ सहजपणे उपलब्ध नसतात. त्यांना ते अमुक विशिष्ट ठिकाणी जाऊन आणावे लागतात किंवा आपल्या राज्यातून आणावे लागतात.

थोडक्यात आपली शहरे कॉस्मोपॉलिटिन होऊ लागली आहेत पण ती सर्वसमावेशक (इंक्लूझिव) म्हणजे निरनिराळ्या जाती धर्माच्या लोकांनी एकत्र राहणे, वा शहराच्या आयोजनात / विकासात समाजाच्या निरनिराळ्या घटकांचा सहभाग असणे, त्यांच्या गरजांचा विचार होणे अजूनही अनेक दृष्ट्‍या नाहीत. उदा. स्त्रियांसाठी पुरती जाहीर स्वच्छतागृहे नसणे, अपंगांसाठी जाहीर ठिकाणी योग्य सोयी नसणे इत्यादि; आपली शहरे खाद्य संस्कृती आणि त्यांच्या  उपलब्धतेच्या बाबतीत समावेशक कशी नाहीत हे मारखम सारख्या छोट्या पण पंचरंगी वस्ती असणाऱ्या शहराने जाणवून दिले मला ..................