कविता - आठवणींमध्ये तुझ्या जगण्यासाठी

दिनांक २५/०५/२०१४ 

कविता - आठवणींमध्ये तुझ्या जगण्यासाठी

आपल्याला न दिसणारे, खूप दूर भासणारे

सातत्याने स्वतःचे निर्मम अस्तित्व जाणवून देणारे

ते मायावी, अज्ञात क्षितीज अचानक झडप घालते

आपल्यातल्या कोणालाही मनस्वीपणे त्याच्या पल्याड घेऊन जाते |१|

ते क्षितीज असते अनंत दशदिशातून आपल्याला वेढणारे

कुठनही, कसेही, केव्हाही, कोणालाही त्याच्या पल्याड नेणारे 

हे ठाऊक होते म्हणूनच स्वतःला तुला वेढून चालत होतो    

त्या अज्ञाताला हुलकविण्याचा केविलवाणा प्रयत्न करीत होतो  |२|

काही उमजायाच्या आत सारे प्रयत्न निरर्थक ठरवून

त्या घातकी क्षितीजाने नेलाच तुला हिसकावून          

आता भेट नाही आपुली अट्टाहासाने तुझ्या मागे येऊनही

वा क्षितीजाने त्याच्या पल्याड आणूनही |३|

आठवणींमध्ये तुझ्या जगण्यासाठी

क्षितीजाने त्याच्या पल्याड नेउच नये कधीही

नेउच नये कधीही .......

कविता - हि वेळ कठीण आहे पोरा

दिनांक २४/०५/२०१४

कविता - हि वेळ कठीण आहे पोरा

उमजताहेत तुझ्या पौगंडावस्थेच्या वेदना

स्व च्या जडण – घडणीची हि गर्भावस्था

               असुरक्षित, घुसमटवणारी; वेदनामय असते पोरा |१|

येत असताना तुझा जीव – शरीर आकाराला

जपले निसर्गापासून साऱ्यांनी फुलासारखे तुला

ह्यावेळी तुझाच तू एकटा,

सारे सरसावलेले अस्त्र-शस्त्रांनिशी

आकारावायला तुझ्या व्यक्तित्वाला

                   हि वेळ खरच कठीण आहे पोरा |२|

घडवायचा आहे आम्हाला तुला

आमच्यासारखा साचेबंद, बिनचेहऱ्याचा

स्वतःच्या स्वकियांशी लढण्याची हि अर्जुन अवस्था

                  हतप्रभ, निष्क्रिय करणारी असते पोरा |३|

मनाला जाणवणारया स्वतःसाठीच्या

आभासी, अस्पष्ट अन सतत बदलत्या प्रतिमांच्या

चक्रव्युहाला भेदण्याची हि अभिमन्यू अवस्था

                    अपुऱ्या ज्ञानाची, आत्मघातकी असते पोरा |४|

ठेवुनी एक डोळा भूतकालीन आम्हावर,

दुसरा तुला मोहणाऱ्या भविष्यावर

घडव स्वतःला आतून एकलव्यासारखा

हि स्वघडणीची एकलव्यी साधना

                    अत्यंत अवघड तरीही सार्थकी असते पोरा |५|

(originally composed on 24/07/2001 around 11.0 am in HUDCO New Delhi Office and in the evening in Hotel Zen around 5.30 pm. Thoroughly revised on 23/05/2014 during 11 to 12 pm)

कविता - चाहूल वादळाची

दिनांक – २२/०५/२०१४                                

२६/०१/२००१ चा गुजरात मधला भयानक भुकंप, त्यानंतर जस जसे दिवस जाऊ लागले तसतशी त्याची भयानकता अधिकाधिक जाणवत गेली. लोकांची जमीनदोस्त झालेली घरे, इतकी की पूर्णतः होत्याचे नव्हते झालेले. अनेक प्रकारची संकटे माणूस, झाडे, पक्षी झेलत असतात कारण त्यांच्या पायाखाली भक्कम आधार असतो. ह्या भूकंपातून जाणवले ते हे की भूकंप म्हणजे ज्या आधारावर आपण उभे असतो तो जाणे, अस्तित्वाचा पायाच जाणे; ह्या सर्व जाणीवेतून आलेली हि कविता .........

कविता - चाहूल वादळाची

माझे दोघेही शांत झोपलेले

येऊ शकणाऱ्या वादळाची कल्पनाही नसलेले;

उगाचच का चाहूल लागते आहे मला

क्षितिजापलीकडून उठू शकणाऱ्या वादळाची

त्यांच्यावर खिळलेली माझी नजर

पंखांसारखी फैलावून घेऊ पाहते त्यांना पंखांखाली

कोसळणारे आभाळ पंखांवर झेलण्याची

उमेद आहे माझ्यापाशी पण

घरट्याखालची फांदी वा झाडच     

उन्मळून पडले तर ?

माझे दोघेही शांत झोपलेले

येऊ शकणाऱ्या वादळाची कल्पनाही नसलेले

अन मी अंतर्बाह्य अशांत, झोप उडालेला

आधारावरचाच विश्वास उडालेला ||

(composed on 11/2/2001 during 1.15 to 1.30 am, last two line composed today 22/05/2014)

कविता - बकुळीच्या फुलांचा सडा

दिनांक – १९/०५/२०१४

माझ्या लहानपणीची एक आठवण जी माझ्या पुढच्या, अगदी आजच्या आयुष्याचा भाग आहे त्यावरची हि कविता जवळ जवळ वीस वर्षे मनात असलेली, अनेकदा डोकावणारी, लुप्त होणारी, विस्मृतीत जाणारी शेवटी आज झाली.

माझ्या लहानपणी आमच्या मोहल्ल्यात आमच्या गल्लीच्या शेवटी राहणारे अप्पा भागवत ज्यांच्याशी लहानपणी तर नाहीच पण मी मोठा झाल्यावरही क्वचित एखादे वेळेस माझे त्यांच्याशी बोलणे झाले असेल. ते आमच्या घरात कधी आल्याचेही मला आठवत नाही किंवा एकमेकांच्या घरातील शुभ प्रसंगांना जाण्याइतके कौटुंबिक संबंध तर नव्हतेच. पण इतके कमी संबंध असूनही हे अप्पा भागवत भल्या सकाळी रस्त्यालगत असलेल्या आमच्या घराच्या दारातून morningत्यांच्या morning walk वरून घरी परत जाताना मुठभर बकुळीची फुले ठेऊन जात असत. आमच्याच घरी नाही तर आमच्यासारखेच फक्त “राम राम” किंवा “कसे काय – बरे आहेना” इतपत बोलण्या इतके संबंध असणाऱ्या आमच्या गल्लीच्या जवळ जवळ पंधरा – वीस घरी बकुळीची फुले देत जात असत.

कुठलीही अपेक्षा नाही, कुठलाही अभिनिवेश नाही, त्या विषयी कधी काही बोलणे नाही, एक अत्यंत सहज, नैसर्गिक क्रिया होती ती त्यांच्यासाठी. त्यांच्याशी कधी न बोलता, कुठलेही संबंध नसता, त्यांच्या वर्तनाचा अर्थही न समजण्याच्या बाल वयात त्यांचे प्रसंगचित्र मनावर इतके खोल बिंबले कि १९९१ साली जेंव्हा स्वतःचे घर बांधले तेंव्हा जी पहिली  झाडे लावली त्यात आठवणीने आवर्जून बकुळीचे झाड लावले, काही काळातच त्याचा मोठा वृक्ष आणि दारामध्ये सडा पडू लागला आणि गेली अनेक वर्ष तो पडतो आहे. सुरुवातीची काही वर्षे क्वचित मीही बकुळीची फुले गोळा करीत असे आणि इतरांना देत असे पण पुढे तेही थांबले. कधीतरी एखादे दिवशी कोणीतरी आमच्या बकुळीचा सडा पाहून थांबते, फुले गोळा करू लागते आणि फार बरे वाटते. आम्हाला वेळ असल्यास आम्ही बाहेर जाऊन त्या व्यक्तीला फुले गोळा करण्यात मदत करतो पण वसा घेतल्यासारखे नेहमी येऊन बकुळीचा सडा वेचणारे कोणी नाही, अगदी मी हि नाही. बकुळीचाच नव्हे तर मागल्या दारी पडणारा प्राजक्ताच्या फुलांचा सडा गोळा करणारे कोणी नाही त्यात मी हि आलो. आणि हे दृश्य मला जागो जागी दिसते. फुलांचा सडा वेचण्याचा वसा असणारी, पुढल्या पिढीला देणारी पिढीच लुप्त झाली का? किंबहुना असे छोट्या गोष्टींमध्ये आनंद शोधण्याला शिकवणारी, निसर्गाच्या सानिध्यात रमायला शिकवणारी पिढीच लुप्त झाली का? तसे न व्हावे पण हे सांगण्याचा हक्क मला नाहीच  कारण मी कुठे तो वसा सांभाळला वा माझ्या मुलांना तो दिला? पण तरीही कुठेतरी फुलांचा सडा वेचण्याची संस्कृती असावी, टिकावी असे मनात वाटत राहते.         

अनेक वर्षापासून मनात असलेली हि कविता बाहेर आली कारण काल रात्री घरी आलेल्या माझ्या मिलिंद काटदरे या मित्राने दारात पडलेल्या बकुळीच्या सड्याचे कौतुक तर केले पण त्याच्यावरून चालत यावे लागते ह्याबद्दल हळहळ व्यक्त केली आणि मनामध्ये हि कविता फिरू लागली. 

कविता - बकुळीच्या फुलांचा सडा

कुठेतरी दूर असलेल्या

बकुळीच्या फुलांचा सडा

भल्या पहाटेला वेचून

घरोघरी तो वाटत जाणाऱ्या

अप्पा भागवत तुमचे स्मृतीचीत्र

जीवनात शक्य होताच

दारात बकुळीचे झाड लावण्याइतके

मनावर खोल बिंबले

फुलांचा सडा वेचण्याचा – वाटण्याचा तुमचा वसा

घ्यायला चुकलेल्या अश्या माझ्या दारामध्ये

न वेचल्याने पायदळी जाणारा

मातीत विरणारा

तरीही मातीलाच सुगंधी करणारा

बकुळीच्या फुलांचा सडा ||

जमले नाही घेणे

फुले वेचण्या-वाटण्याचा वसा

घेतलाय म्हणून

मैत्र वेचण्या-वाटण्याचा वसा

मनी माझ्या आता

बकुळीच्या फुलांचा सडा ||

(composed on 19/05/2014 during 8 to 10 am in Baroda, last stanza composed on 20/05/2014 at 11-12 am.) )

नोकरी सोडताना ४ - कविता – संपेल आता दररोजचे

दिनांक – १८/५/२०१४

नोकरी सोडताना ४

बडोदे महानगर पालिकेतील नोकरी जरी २००२ साली सोडली तरी ती सोडण्याविषयीचा विचार १९९७ साली रुजला आणि राजीनामा देणे शक्य नव्हते म्हणून SOCLEENSOCLEEN या संस्थेने घेतलेल्या Baroda Beyond 2000AD या प्रोजेक्टवर deputation वर जाण्याची दरखास्त कोर्पोरेशन कडून मंजूर करून घेतली होती आणि एक वेळ अशी आली होती कि ओर्डर झाली कि प्रोजेक्टवर कॉर्पोरेशन सोडून जायचे, अर्थात ते जाणे झाले नाही आणि कोर्पोरेशन मध्येच २००२ ला नोकरी सोडे पर्यंत राहणे झाले. हि कविता तेंव्हाची जेंव्हा आता काही दिवसात मी कोर्पोरेशन सोडणार असे वाटत होते.  

कविता – संपेल आता दररोजचे

संपेल आता दररोजचे

सत्तेच्या अति-नील प्रकाशाने झळाळलेल्या

कॅबीनमध्ये जाऊन ते सुपरमॅन होणे

कुण्या अज्ञातासाठी सत्ता वापरणे

असहाय्यपणे ते भोगले जाणे

अन अनिच्छेने ते इतरांना भोगणे |

संपेल आता दररोजची

सज्जनातून दुर्जन अन पुंन्हा सज्जन होण्याची

ससेहोलपट ती जीवघेणी ||

संपेल आता दररोजचा

विळखा भ्रष्ट कुत्र्यांचा

तुकडे टाकतोय तो पर्यंत गोंडा घोळणाऱ्या

नाहीतर मलाच खाऊन संपविणाऱ्या  ||

संपेल आता दररोजचे

दुःस्वप्न हे कदाचित माझापुरते

पण सत्तेची ती कॅबीन, त्यात कोणाचे तरी सुपरमॅन होणे

भोगणे, भोगले जाणे, भक्ष्यणे, भक्षिले जाणे

चालूच राहील अव्याहत दररोज ||

(originally composed 4th February 1997 – 10.0 am to 10.30 am last stranza composed today 5 to 6 pm)

सहज वाचलेले त्यावरून सुचलेले !!!

दिनांक - १५/०५/२०१४

पूर्वी असे मी करीत नसे पण हल्ली एखादा चांगला शेर वाचला अथवा एखादे चांगले वाक्य, सुविचार वाचला कि त्याला कवितेमध्ये रुपांतर करण्याचा मोह होतो. ह्या मोहातून लिहिले जाते तिला कविता नाही म्हणता येणार पण चारोळी म्हणता येईल अर्थात मला चारोळी हि टर्म आवडत नाही. असेच एक इंग्लिश वाक्य वाचले facebook वर, आवडले म्हणून share केले, ते इतरानाही आवडले म्हणून त्यांनीही share केले. त्या इंग्लिश वाक्य वरून केलेल्या मराठी आणि  गुजराती ओळी पुढील प्रमाणे आहेत -

नसे मोकळा तिरस्करण्या मी त्याना

                                          जे तिरस्कारती मला ।

असे व्यस्त प्रेम करण्यात मी त्याना 

                                         जे प्रेमाने नाहती मला ।।

નથી ફુરસત મને, ધિક્કારવાની તેઓને, 

જેઓ ધિક્કારે છે મને ।

છું વ્યસ્ત હું, પ્રેમ કરવામાં  તેઓને,

જેઓ પ્રેમ કરે છે મને ।।

कविता – बिनचेहऱ्याचामाणूस १ आणि कविता – बिनचेहऱ्याचामाणूस २

कविता – बिनचेहऱ्याचामाणूस १  

होऊ लागला आहेस तू आता

आमच्यासारखा बिनचेहऱ्याचा

दिसतोय मला तुझ्या डोळ्यातला

प्रश्न गोंधळचा, अविश्वासचा |

पदोपदी देत असतो मीच उपदेश तुला

स्वतःची वेगळी ओळख घडण्याचा  

अवघड आहे तरीही उदाहरणार्थ बघून माझ्याकडे

प्रयत्न कर हा विरोधाभास समजण्याचा

मी आहे स्वतंत्र, यशस्वी

विशिष्ट ओळख असलेला माणूस बिनचेहऱ्याचा ||

कविता – बिनचेहऱ्याचामाणूस २ 

विशिष्ट ओळख असलेल्या माझ्यासारख्या

बिनचेहर्याच्या व्यक्तींचा समूह म्हणजे -------

आपले संभाषण तुटले

छोटा आईला ठणकावून सांगत होता

माझी तुलना दादुशी करू नकोस

मी सगळ्यांपेक्षा वेगळा आहे -------- |

त्याचं संभाषण ऐकून

तुझे मंद समजूतदार हसणे, माझ्याकडे पाहणे

मला उगाचच सहेतुक, खोचक वाटले

नंतर तुझा निरागस (?) प्रश्न –

एकादुसर्याशी तुलना केल्यानेच

आपली ओळख, वेगळेपण सिद्ध होते ना बाबा?  |

मला जाणवला तुझा शब्दांवरील अविश्वास, प्रश्नाचा पोकळपणा

परिस्थिती कशीबशी सावरून घेणारे माझे उत्तर ----

छोट्याच्या बोलण्याकडे लक्ष देऊ नकोस,

तुझ्या ह्या नाजूक पौगंडावस्थेच्या संक्रमण काळात

मुळच्या आदिम, मुक्त, स्वतंत्र विचारांकडे

घसरण्याचा धोका संभवतो तुला      |

एका लौकिकदृष्ट्या यशस्वी बापाच्या

आज पोकळ, खोट्या वाटणार्या शब्दांवर विश्वास ठेव

भर त्यामध्ये वजन, अर्थ तुझ्या विश्वासाचा                              

लवकरच वेगळेपणाच्या, स्वतंत्रतेच्या आदिम उर्मी,  

व्यक्तिमत्वाचे कंगोरे वगैरे गळून पडतील

तू हि होशील आम्हा सर्वांसारखा

विशिष्ट ओळख असलेला माणूस बिनचेहऱ्याचा ||

कविता – मी एकला

दिनांक - १२/०५/२०१४

कविता – मी एकला

अचानक त्या इवल्याश्या पिल्लाची

उलटी धाव माझ्या गाडीखाली

त्याची आर्त किंकाळी ऐकत

असहायपणे मी तसाच पुढे ||

आता त्या पिल्लाभोवती जमले असेल

कोंडाळे अनेक कोवळ्या रडक्या चेहऱ्यांचे

खूप पूर्वी अश्या प्रसंगी कोवळे आम्ही

आधार द्यायचो एकमेकांना अश्रुनी, लहानुल्या हातानी ||                      

आता आज इथे गाडीत मी एकला

आधार नसलेला, अश्रूही नसलेला ||    

                                             

(composed origionally on 06/01/1997 – 8.0 to 8.15 pm Jaipur Airport, revised on 12/05/2014 in Hotel Taj at Hubali 10.00 to 10.45 pm)

कविता – काजव्यानो

दिनांक – १२/०५/२०१४

जुन १९९९ मध्ये २१ दिवसाच्या ईशान्य भारताच्या प्रवासाला आम्ही सारे गेलो होतो. परतीच्या प्रवासात सिलीगुरी मुक्कामी काजव्यांशी मुलाकात झाली. माझी जवळजवळ त्यांच्याशी वीस वर्षानंतर भेट तर माझ्या मुलांची आयुष्यातील पहिली भेट. माझ्या आणि मुलांच्या काजव्यांशी झालेल्या त्या ऐतिहासिक भेटीची हि कविता जून १९९९ मध्ये लिहिली होती आज १२/०५/२०१४ रोजी तिला संस्कारित केली..  

कविता – काजव्यानो

काजव्यानो अनेक तपानंतर

ह्या दूर देशी अचानक तुमची गाठभेट

आजही सर्द चिंब आषाढी तीन्हीसांजेनंतर

धावत्या चांदण्यांनी भरलेले आकाश

तुम्ही जमिनीवर फुलविलेले ||

लहानपणीसारखा बेभानपणे

तुमच्यामागे धावणारच होतो

अचानक जाणवले तुम्हाला कधीही न अनुभवलेल्या

माझ्या शहरी कच्या – बच्यांची नाळ

हवी जोडावयाला हवी तुमच्याशी ||

त्यांना शिकवून त्यांच्या हातून तुम्हाला पकडून

दोन तळहातांच्या पोकळीत घेतल्यावर

तुमच्या कळत-नकळत अश्या स्पर्शाने

झाला कोवळा रोम रोम, अन

हिरवट पिवळ्या मायावी प्रकाशाने

झळाळले तळहात अन मन ||

पूर्वीचे ते सकाळला काड्यापेटीतले

तुमचे निर्जीव होणे टाळले कटाक्षाने

सोडल्यावर उडती चांदणी होऊन  

निघून जाणे तुमचे पाहिले भरल्या मनाने ||

काजव्यानो भेटीने या उलगडले सारे पदर आपल्या नात्यांचे

पण जुळले का हो नाते माझ्या कच्या-बच्यांशी तुमचे ?  ||

नोकरी सोडताना – 3 - कविता – पारा उडालेला आरसा

नोकरी सोडताना – 3

मी वीस वर्षे महानगरपालिकेत नोकरी केली, तिथे मिळालेल्या जाणकारी आणि अनुभवामुळेच मी आज जो काही आहे तो आहे. महानगरपालिकेतून बाहेर पडण्याची अनेक करणे होती – क्षेत्रामध्ये नवे काही करण्याची, नवे अनुभव घेण्याची, आर्थिक प्रगती इत्यादी पण बाहेर पडण्याचे सर्वात महत्वाचे कारण होते महानगरपालिकेच्या वातावरणातून, तंत्रातून बाहेर पडणे. मी एका अश्या संस्थेत होते जी राजकारणाची आणि तदनुषंगाने येणाऱ्या साऱ्या चांगल्या – वाईट गोष्टींची प्राथमिक शाळा आहे, पाठशाळा आहे. अश्या संस्थेत प्रदीर्घ काळ काम करताना तुम्ही कितीही शुद्ध, स्वच्छ नैतिक राह्यचा प्रयत्न केलात तरी अनेक कारणामुळे तुम्हाला अनेक तडजोडी (compromises) करावकराव्या लागतात आणि अश्या प्रत्येक वेळी मला जाणवायचे कि माझ्या मनाच्या/आत्म्याच्या आरश्याचा पारा थोडा आणखी उडाला आहे आणि तसे सतत होणे म्हणजे एक दिवस माझे मन मला माझ्या चांगल्या – वाईट कर्मांचा हिशोब देण्याच्या लायकीचे न उरणे.

“तोरा मन दरपन केहेलाये है | भले बुरे सारे करमोको देखे और दिखाये | ची शक्यताच संपणे.

प्रश्न माझ्या हातून होणाऱ्या चांगल्या-वाईट कर्मांचा नव्हताच तर त्यांचे मुल्यांकन करणाऱ्या मापदंडाने / मनाने भ्रष्ट होण्याचा होता. अश्या या गंभीर धोक्याचा सामना करण्याचा एक मार्ग होता महानगरपालिका योग्य संधी मिळताच सोडणे आणि ते मी केले. ह्या साऱ्या विचारांच्या पार्श्वभूमीवर मी नोकरीचा राजीनामा देण्याच्या काही दिवस अगोदर झाली पुढील कविता -----

कविता – पारा उडालेला आरसा

पाऱ्याचा नवा मुलामा घेईस्तोवर

वा तुटून फुटून चकनाचूर होईस्तोवर

पारा उडालेल्या आरश्याच्या नशिबी

असते अडगळीतले उपेक्षित जिणे |

पारयाचे ठिगळ लावताही येत नाही

पारा उडालेल्या जागी आरश्याला,

खरवडून काढताही येत नाही

सहजासहजी उरलेला पारा आरश्याला,

भट्टीत तावून सुलाखून

पाऱ्याची एकसंध नव्हाळी घेऊन

घ्यावाच लागतो पुनर्जन्म आरश्याला ||

पुनर्जन्माचे अग्निदिव्य देऊ घेतले आहे

देण्या नवा मुलामा सत्वाचा, आत्म्याच्या आरश्याला

विखरून मुक्त होईन ह्या छिन्न अस्तित्वातून

वा झळाळेन अग्निपक्षासारखा पुनर्जन्मून राखेतून

तुम्हाला अन काळालाच ठेवले आहे साक्षीला ||

(composed on 15/07/2002 in office, revised on 17/07/2002 at 10.30 pm at home, rerevised on 06/05/2014)