कविता – भरलेले निरर्थक रकाने

नोकरीतल्या कविता २  

एका सरकारी संस्थेचा ( महानगरपालिकेचा) चीफ अकौंटट म्हणून कोणाचे पेन्शन पेपर्स सही करून त्याला वेळीच पेन्शन आणि इतर निवृत्तीचे लाभ देणे हे मला पुण्याचे काम वाटत असे पण त्याच बरोबर ते काम मला वेळोवेळी उदास करत असे, आत्ममनस्क करीत असे कारण उभ्या आडव्या निर्जीव, निरर्थक रकान्यांच्या कागदपत्राना भरून, सही करून कोण्या एकाला इतिहास केले जात असे, त्याच्या त्या व्यवस्थातंत्रातील अस्तित्वाला इतिहास केले जात असे. त्याही पुढे ती व्यक्ती गेल्यावर तो इतिहास आणखी खोल गाडून टाकला जात असे आणि शेवटी कालांतराने तो गाडलेला इतिहास काढून पुन्हा काही रकाने दुसर्या कागदांवर भरून नष्ट केला जात असे. तो इतिहास शेवटला पूर्ण नष्ट करताना माझ्या मनात न्यायाधीशाने काहीही म्हणणे एकूण न घेता एखाद्याला फाशीची शिक्षा द्यावी असा भाव दाटत असे मन विषण्ण होत असे.

बारा वर्षापूर्वी माझेही एका संस्थेतले आयुष्य, अस्तित्व हंगामी इतिहास झाले आहे, मी या जगातून गेलो कि ते कायमी इतिहासात बदलेल आणि मग कालांतराने नष्ट केले जाईल. ह्यात काही चुकीचे नाही, काळाच्या प्रवाहात ते होणे क्रमप्राप्त, पण मला ते जेंव्हा इतरांच्या बाबतीत करावे लागले, त्याची जी अनुभूती आली त्याविषयीची हि कविता ..........     

कविता – भरलेले निरर्थक रकाने – दिनांक – १०/०६/२०१४

माझ्या सहीसाठी आलेल्या

उभे-आडवे अनेक रकाने असलेल्या कागदांवर  

मांडलेला असतो ताळेबंद

कोण्या एकाने व्यवस्थातंत्रात खर्चलेल्या आयुष्याचा

त्याला देणेपात्र मोबदल्याचा ||

कागदावरचे रकाने, अक्षरे, आकडे

त्याच्या सरून गेलेल्या आयुष्याबद्दल

काहीच न सांगणारे, निरर्थक

मनातले सारे भाव निपटून

मी एक रकाना भरतो त्याच्या आयुष्याबद्दल ||

पुढे पुन्हा येतील हेच कागदपत्र

जीर्णशीर्ण झालेले

माझ्यापुढे वा या खुर्चीतल्या दुसऱ्यापुढे

भरल्या गेलेल्या जुन्या रकान्यांपुढे

एक रकाना आणखी भरून

कागद बंद होतील फायलीत

संपवून एक अस्तित्व

ज्या विषयी काहीच नव्हते कागदोपत्री ||

कालांतराने नष्ट केले जाईल

बंद केलेल्या त्या जीर्णशीर्ण कागदपत्रांना

कोण्या एकाच्या अस्तित्वाला

आयुष्याच्या ताळेबंदला  

कुठल्यातरी कागदांवर भरून

आणखी काही रकाने

निरर्थक अक्षरांनी  ||

भविष्यात केंव्हातरी

माझ्याविषयी भरलेले

निरर्थक रकाने ..............  ||

(originally composed ------------ thoroughly revised on 10th June 2014 )

कविता – वारसा

दिनांक - २९/०६/२०१४ 

कविता – वारसा – ( कवितेचे मूळ लेखन – १९९७ मध्ये)

(पूर्व प्रसिद्धी–‘महाराष्ट्राबाहेरील मराठी’ – २००१, संपादन – निरंजन उजगरे – मॅजेस्टिक प्रकाशन)

हडकुळ्या खांद्याच्या दोन्ही बाजूंस पाय टाकून

एका हातांन

तितकंस ताठ न राहिलेल डोक धरून,

दुसऱ्या हातात बरबटलेला

काळा मुरमुरयांचा लाडू घेऊन,

अनभिषिक्त अढळपदी ऐटीत बसलेला तो,

अर्धउपाशी, पण टवटवीत बाल्य ल्यालेला चेहरा

रंगीबेरंगी दुनिया पाहताना चकाकणारे डोळे .........||

त्याच्या मांडीखाली

पडलेल्या खांद्यांच, मोडलेल्या कण्याच

विझलेल्या डोळ्याचं,

थकल्या मनान, सवयीन यंत्रवत

झपझप चालणार शरीर .....||

खाली चालत असलेले पाय घासले जाऊन

त्याचे नकळत वाढलेले पाय

केंव्हा चालू लागतील

आयुष्य झिजवून टाकणारी खडबडीत वाट,

हे कळणारच नाही.........||

लवकरच

तोही चालू लागेल

सरलेले बालपण

खांद्यावर बसवून

झिजत झिजत...........||

कविता - महानगर २ / शहर

दिनांक - २६/०६/२०१४ 

कविता – महानगर २ / शहर

या मानवनिर्मित पंचतारांकित स्वर्गाच्या

आकाशस्थ मजल्यावरून पाहतोय शहरात उगवणारी पहाट

आजूबाजूच्या गगनचुंबी इमारतींमध्ये, बैठ्या महालांमध्ये अंधार,

त्यातील काही खिडक्यातून दिसताहेत

सुंदर प्रकाशात वावरणारी सुळसुळीत माणसे

खाली जमिनिपाशी रस्त्यांवर, झोपड्यांमध्ये, चाळींमध्ये

पहाटेआधीच्या संधीप्रकाशात दिसणारे

लहान मोठे, मोडके तोडके,

माणसांचे अगणित सिलहाउट

बिनचेहऱ्याचे, बिनअस्तित्वाचे ||

या मानवनिर्मित पंचतारांकित स्वर्गाच्या

आकाशस्थ फिरत्या उपहारागृहातून घेतोय

३६० अंशी फेरफटका शहरातील दुपारीचा   // दुपारच्या शहराचा

बैठ्या-उंच महालातील काही माणसे आत्ता उठताहेत,

काही गेली कामाला वैभवी वाहनातून

तिकडे खाली रस्त्यांवर, झोपड्यांमध्ये, चाळींमध्ये

करीत हलकल्लोळ संमिश्र आवाजांचा, 

हलताहेत माणसे सारी वेगाने, दिशाहीनपणे

बिनचेहऱ्याची, बिनव्यक्तित्वाची होऊन ||

या मानवनिर्मित पंचतारांकित स्वर्गाच्या

आकाशस्थ मजल्यातील वैभवी पिंजऱ्यातून

पाहतोय शहरातील मध्यरात्र

सोबतीला आहेत आजूबाजूच्या बैठ्या-उंची महालातले

मद्यात, शृंगारात, भांडणात, पार्ट्यामध्ये गुंतलेले

तिकडे खाली रस्त्यावरच्या पिवळ्या प्रकाशात,

झोपड्यांमधील अंधारात

दिवसा पिसाटासारखे धावणारे

गतीबरोबर फरफटणारे,

पिळले, शोषले जाणारे

सारणाऱ्या वांझ क्षणांनी उद्वेगणारे, पिचणारे

शहर, त्यातली माणसे झोपली आहेत आता

बिनचेहऱ्याची, बिनप्रकाशाची होऊन  ||

जातो एका शहरातून दुसऱ्या तेथेही

असेच मानवनिर्मित पंचतारांकित स्वर्ग,

बैठे, उंच, प्रशस्त वैभवी महाल

खुज्या झोपड्या, कळकट चाळी, फलॅटची खुराडी   

अशीच पहाट, दिवस, रात्र

अशीच बिनचेहऱ्याची, बिनअस्तित्वाची, बिनप्रकाशाची माणसे

अन असाच निष्क्रिय, मूक प्रेक्षक मी ||

(originally one stanza was composed on 14/02/1997, thoroughly revised during 8.0 am to 10.30 am at home on 28/06/2014)

कविता – महानगर

कविता – महानगर

ह्या अवाढव्य महानगरावर

प्रतिसूर्य दिव्यांच्या प्रकाशात

कारखान्यांनी सोडलेल्या रंगीबेरंगी धुरात

दाटीवाटीने उभ्या इमारतींच्या घरांमध्ये

आभाळही न दिसणाऱ्या त्यांच्या खिडक्यांमध्ये     

आभाळ दिसणाऱ्या नर्कमय झोपडपट्ट्यांमध्ये

मांगल्याची, चैतन्याची, नवसृजनाची प्रतिक पहाट

आता कधीच उगवत नाही

येते इथे ती प्रेताचा पांढरेपणा लेवून

क्षितिजावर दिवसरात्रीला विलगून

जाते कधी निघून

ते अहोरात्र जागणाऱ्या

ह्या महानगरातल्या कोणालाही

कधी कळतच नाही

कधीच कळत नाही --------   ||१||

(originally composed on 10^th January 1995 during 9.0 to 9.10 pm and revised on 16^th June 2014 12.30 to 1.00 pm at Pune )

ह्या अवाढव्य महानगरात

संध्येच्या भाळी असत

लादलेले अकाली मरण

लोकल्स, बसेस, कार्समध्ये गुदमरत

सरल्या फोल क्षणाचे ओझे वाहत

घरी परतणाऱ्या श्रांत शरीराना 

त्याहून क्लांत मनांना,

उभारीच नसते

रया गेली तरीही तोंडाला रंग फासून येणाऱ्या

संध्येकडे पाहण्याची

सोडियम, मर्क्युरी, नियोन, फ्लुरोसंट दिव्यांचा प्रकाश                                   

गपकन घास करतो संध्येचा

अन रात्र उतरते

लेवून अंधारवस्त्र

कृत्रिम प्रकाशाने विसविशलेले, जर्जलेले  ||२|| 

(originally composed on 11^th January 1995 0.00 to 0.30 am, revised on 16^th June 2014 1.0 to 1.30 pm)

या अवाढव्य महानगरातली

रात्र विसविशीत अंधारवस्त्रातली 

अविरत धडधडणाऱ्या यंत्रांनी          

यंत्रवत, निशाचर माणसांनी

भगभगणाऱ्या प्रतिसूर्य दिव्यांनी

अनैसर्गिक वासनांनी-वृतिनी

पिंसपिंस झालेली, क्षत-विक्षत झालेली

नर्म शृंगार, कलांचा रंगोत्सव, संजीवनी स्पर्श हरवलेली

महानगरातली अशी हि रात्र

घेत नाही कुशीत कुणाला

मायाळू चौघडी होऊन

गाडून टाकते चराचराला

देहधर्माची जडशीळ चादर होऊन |

या अश्या अॅबसरड रात्रीत 

नाक्या नाक्यावरच्या लेडीज बार्समध्ये

नग्न नुमाईश रुपाची

प्रथा सामुदाईक उपभोगाची 

जुळत नाही अद्वैत शरीरमीलनातून मनाचे

घडतो फक्त देहधर्म ओरबाडून लक्तर मनाचे 

नक्षत्रांनी भरजरीत अश्या अंधारवस्त्राने

नग्नतेला झाकणारी रात्र

स्वतःच नग्न या महानगरात ||३||

ह्या अवाढव्य महानगरात

पहाट नाही मांगल्याची,

सांज नाही रंगांची

रात्र नाही मायेची

दिवसरात्र इथे ससेहोलपट जीवांची

अटळ फरफट काळासोबत जीवांची ||४||

(originally composed on 11^th January 1995 9.00 am to 11.30 am, revised on 16^th June 2014    4.0 to 5.30 pm)

कविता – विमान प्रवास

दिनांक - १२/०६/२०१४ 

कविता – विमान प्रवास

विमानाची आकाशात झेप सारे आधार सोडून

आपणही सारे आधार सारी जोखड कापून

निसंग व्हाव सारी आवरण काढून ||

मृत्यू सहप्रवासी प्रत्येक क्षणाचा आपला

इथे आपल्याला मांडीवर घेऊन बसलेला

अनुभवीत उबदार, गुबगुबीत स्पर्श त्याच्या मांडीचा

आरामशीर रेलावत पाहावा  नजारा बाहेरचा  ||

शुभ्र कापशी वा मदमस्त काळ्या ढगांनी  

अनेकविध रंगांनी , बहुकोनीय किरणांनी

रचलेला केलिडोस्कोप पहावा निसर्गाचा

ठेवून सताड उघडा दरवाजा ओठांचा ||

सळसळता डोळ्यासमोर विजेची नागीण

गपकन डोळे घ्यावे मिटून

पडता /पसरता इंद्रधनुष्य विमानात

खेळून घ्यावी रंगपंचमी मनसोक्त ||

   

पांढऱ्या कापशी ढगातून अलगद सरकताना विमान

बांधावा महाल स्वप्नांचा अलवार डोळे मिटून

काळ्या महिषी ढगात झिंगल्यागत लथडणारया विमानात

खेळावी बुलफाईट जरी भीतीचा गोळा असता पोटात ||

मनमुराद असे खेळून भागल्यावर

विमान सुखरूप उतरल्यावर

उतरावं मृत्युच्या आश्वस्त प्रेमळ मांडीतून

ठेवावा पाय धरतीवर त्याचं बोट धरून

लहानुला आईच्या कुशीत शिरतो तसा ||

(revised thoroughly on 12th June 2014) 

नोकरीतल्या कविता १ - “साहेब काही द्यायचे का?

नोकरीतल्या कविता १

आपल्या सर्वांच्याच आयुष्यात काही प्रसंग, अनुभव असे विलक्षण येतात कि आपण नखशीकांत हादरून जातो, आपल्या अस्तित्वाच्या प्रयोजनाचा विचार करू लागतो आणि मग बदलतो. एप्रिल १९८९ मध्ये बडोदे महानगरपालिकेचा chief accountant झालो त्याच्या काही दिवस आधी विषारी दारू पिऊन अनेक व्यक्ती मेल्याची दुर्दैवी घटना घडली होती त्यात महानगरपालिकेचे अनेक कर्मचारी पण होते. Chief accountant ची एक महत्वाची कामगिरी म्हणजे निवृत्त, मृत कर्मचाऱ्यांचे पेन्शन केसेस, ग्रच्युईटी इत्यादी मंजूर करणे. महानगरपालिकेमध्ये १५००० हून अधिक कर्मचारी आणि १५०० अधिक पेन्शनर होते त्यामुळे रोजच कुणाच्या निवृत्तीचा, मृत्यूचा पेन्शन केस सहीसाठी समोर येत असायचा. Chief accountant होण्याआधी पाच सहा वर्षाची नोकरी झाली होती त्यामुळे पालिकेत चालणाऱ्या अनेक प्रकारच्या अवैध / भ्रष्ट व्यवहारांची माहित होती. अश्या व्यवहारांची माहिती असणे, आपण स्वतः त्यापासून शक्य असल्याने दूर राहू शकणे हे म्हणजे पाण्यापासून दूर सुरक्षित अंतरावर (शक्य असल्याने) उभे राहून पाण्याच्या ओघाला पाहणे, पाण्यातल्या भोवऱ्याना आणि इतर धोक्यांना पाहणे. हे सारे दूर सुरक्षितपणे घेतलेले अनुभव पाण्यात पडायला लागल्याने अथवा स्वतः पाण्यात पडून पाण्यातल्या सार्या गोष्टींचा सामना करण्यापेक्षा खूप वेगळे असतात. Chief accountant झालो आणि मला त्या पाण्यात पडल्यासारखे झाले आणि सार्या अनुभवांची अनुभूती / परिमिती बदलली. पाण्यात राहून पाण्याशी दुष्मनी न करता ओले न होण्याचे दिव्य होते ते.

नव्याने Chief accountant झालेल्या माझ्या समोर कागदपत्रांवर सही घेण्यासाठी येऊन उभ्या राहिलेल्या निरक्षर, गरीब, असहाय्य विधवेने विचारलेल्या प्रश्नामुळे मी नखशिखांत हादरलो, भ्रष्टाचार कुठल्या पातळीवर आहे मला काय भोगावे लागणार आहे हे हि कळले, पण त्याचबरोबर पेन्शन प्रक्रियेत मी ज्या काही सुधारणा पालिकेत नंतरच्या काळात केल्या त्याचा पाया पण ह्याच प्रश्नाने रचला गेला

हि कविता माझ्या त्या अनुभवाला शब्दबद्ध करणारी ------

कविता - “साहेब काही द्यायचे का?

नियतीने नुकत्याच फिरवलेल्या

पांढऱ्या रंगाच्या फटकाऱ्याने रंगलेल्या   

आतून काळोखलेल्या

अस्तित्वाचा मूलाधार हरवलेल्या

पांढऱ्याफटक तरण्या, मध्यमवयीन, वृद्ध स्त्रिया    

माझ्यापुढे येत राहतात        

घेण्यासाठी सरकारी मोबदला

नियतीने लुटून नेलेल्या

त्यांच्या इंद्रधनू रंगाचा ||

मी चुकवतो तो कवडीमोल मोबदला

कर्तव्य नव्हे तर सुहृद भावनेने

दोघांपाशी शब्द नसल्याने संवाद शक्य नसतो

मी हि टाळतो

अचानक शब्द येतात

त्या विखुरलेल्या अस्तित्वातून

“साहेब काही द्यायचे का?

त्या नंतर मी पांढराफटक, विखुरलेला

कदाचित त्यांच्याहून अधिक ||

(revised on 08/06/2014 in morning 1.0 am to 10.0 am)